Wychowanie chrześcijańskie w świetle wybranych materiałów edukacyjnych do nauczania religii w szkole podstawowej w Polsce powstałych po 2010 roku
Ładowanie...
Data
Autorzy
Tytuł czasopisma
ISSN czasopisma
Tytuł tomu
Wydawca
Abstrakt
Odpowiedzialne i mądre wychowanie dzieci i młodzieży, a szczególnie ich wprowadzenie w życie zgodne ze wskazaniami Jezusa Chrystusa skłania Kościół do podtrzymywania i ubogacania wychowania chrześcijańskiego. Przyjęcie założeń, że każdy człowiek jest stworzony przez Boga, zbawiony, uświęcany oraz powołany do realizacji złożonych w nim talentów niesie konieczność wychowania chrześcijanina przez całe życie. W wychowaniu chrześcijańskim stawiany jest zarówno cel ludzki – osiągnięcie dojrzałości osobowej i dojrzałości wiary jak również cel ostateczny, którym jest przygotowanie człowieka do wieczności. Wychowanie młodego pokolenia dokonujące się w kontekście ekonomicznych, politycznych, społeczno-kulturowych, edukacyjnych i religijnych wyzwań niesie z jednej strony wymóg realizmu wychowawczego, z drugiej konieczność odpowiedzialnego wychowania podejmowanego we wszystkich środowiskach wychowawczych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na edukację religijną w szkole. W dobie gwałtownych przemian, także ideowych, polskiej szkoły podjęcie wychowania chrześcijańskiego jest zadaniem o istotnym znaczeniu. W pogoni za coraz lepszymi wynikami egzaminów istnieje niebezpieczeństwo, że zagadnienie wychowania zostanie zepchnięte na margines życia szkoły. Troska szkoły o realizację narzucanych priorytetów edukacyjnych, profilaktycznych, ideologicznych powoduje spychanie wychowania do godzin wychowawczych, a i te często są bardziej związane z organizacją zajęć dydaktycznych niż procesem doskonalenia osoby. Wychowanie chrześcijańskie realizowane w ramach nauczania religii w szkole jest, a raczej może być dobrą przeciwwagą tych niebezpiecznych przeakcentowań. Dodatkowo niezbędne jest też podkreślanie wychowawczej roli religii w szkole w obliczu nieprzychylnych jej głosów. Warto przy tym zauważyć, że istotna jest sama obecność nauczania religii w środowisku szkolnym, gdyż przywraca ono wychowaniu w szkole aksjologię oraz podstawy antropologiczne. W tej sytuacji zagrożenia formacji młodych chrześcijan konieczne jest podejmowanie przez Kościół zróżnicowanych działań dających dzieciom i młodzieży szanse zaangażowania religijnego, przy czym prócz katechezy rodzinnej i parafialnej, to nauczanie religii w szkole może pomóc uczniowi w odkrywaniu wartości chrześcijaństwa.
Celem niniejszej rozprawy doktorskiej jest krytyczna analiza wybranych materiałów edukacyjnych do nauczania religii w szkole podstawowej powstałych po 2010 roku pod kątem prezentacji i realizacji wychowania chrześcijańskiego. Wybór roku wiąże się z faktem opublikowania wówczas polskich dokumentów katechetycznych Podstawy programowej katechezy Kościoła katolickiego w Polsce oraz Programu nauczania religii, na bazie których powstało kilka pakietów edukacyjnych do nauczania religii w szkole, z których wybrano dwie serie rozpowszechnionych materiałów dydaktycznych: serii pod redakcją Danuty Jackowiak i Jana Szpeta opublikowanych przez Wydawnictwo Świętego Wojciecha (tzw. seria poznańska) oraz przygotowanej pod redakcją Tadeusza Śmiecha, Elżbiety Kondrak i Bogusława Nosek (seria kielecka), Wydawnictwa Jedność. Przyjmując założenia teologii pastoralnej i katechetyki sięgnięto do dokumentów Kościoła powszechnego i Kościoła w Polsce, ze szczególnym odniesieniem do dokumentów katechetycznych, by z nauczania Magisterium Kościoła wyprowadzić założenia wychowania chrześcijańskiego. Przedstawiono obecny kontekst wychowania i wynikające z niego wyzwania. Następnie poddano krytycznej analizie wybrane serie podręczników do nauczania religii zestawiając je ze wskazaniami Kościoła, aby wyprowadzić wnioski pastoralno-katechetyczne. Oprócz wskazanych wyżej źródeł korzystano także z literatury przedmiotu: teologicznej, filozoficznej, pedagogicznej i psychologicznej.
Uznając złożoność współczesnego kontekstu wychowawczego podjęto krytyczną analizę pakietów edukacyjnych do nauczania religii pod kątem prezentacji i realizacji wychowania chrześcijańskiego w szkole. Przebiega ono w oparciu o konkretne materiały edukacyjne do nauczania religii, dlatego w niniejszej dysertacji przeanalizowano na ile ideał wychowania chrześcijańskiego jako wychowania integralnego jest przez nie realizowany, czy i w jakim stopniu nauczyciel religii może wszystkie elementy wychowania integralnego odszukać w przygotowanych pakietach edukacyjnych do nauczania religii w szkole i wdrażać je w procesie wychowania? Punktem wyjścia jak i dojścia wychowania chrześcijańskiego jest Jezus Chrystus, który stanowi także ideał wychowania, bowiem wychowanek musi być formowany na Jego miarę, stąd kolejne pytania o realizację wychowania do stałej relacji z Jezusem Chrystusem, aż po osiągnięcie świętości. Zgodnie z postawionymi pytaniami w pierwszym rozdziale rozprawy jest zaprezentowana problematyka wychowania chrześcijańskiego wobec różnorodnych wyzwań ponowoczesności oraz przedstawiony współczesny kontekst wychowania i wyrastające z niego wyzwania. Wychowanie chrześcijańskie musi byś wewnętrznie spójne, oparte o mocne fundamenty prawdy o człowieku, dlatego w rozdziale drugim jest realizowana krytyczna analiza materiałów edukacyjnych do nauczania religii pod kątem ukazywania prawdy o osobie ludzkiej, prezentowania wychowania intelektualnego, uczuciowego i wolitywnego, a także formacji sfery duchowej. Wychowanie chrześcijańskie nie może pozostać tylko na płaszczyźnie ludzkiej, ale domaga się odniesienia do Jezusa Chrystusa, poznawania Go, wzmacniania kontaktu, aż do komunii z Nim. Dlatego w rozdziale trzecim jest dokonana krytyczna analiza materiałów edukacyjnych pod kątem realizowania w oparciu o nie wychowania do osobistego kontaktu z Jezusem Chrystusem. wychodząc od poznania prawd wiary, tworzenia sytuacji wychowawczych i ich interpretacji, przez wychowanie modlitewno-liturgiczne, społeczno-moralne aż po zjednoczenie z Jezusem Chrystusem. Nauczanie religii w szkole winno nie tylko przekazać podstawowe prawdy wiary, ale podejmować wychowanie obejmujące wszystkie aspekty wychowania ogólnego i pedagogii wiary. Życie i wiara, codzienność i liturgia, wspólnotowość i moralność, miłość i odpowiedzialność w codziennym życiu chrześcijanina winny się wzajemnie przenikać, co może budzić i umacniać wychowanie chrześcijańskie podejmowane w szkolnym nauczaniu religii.
Realizacja celu badawczego wymagała zastosowania odpowiednich metod: krytycznej analizy wybranych materiałów do nauczania religii w kontekście źródeł teologicznych oraz literatury przedmiotu; metody syntezy, która umożliwiła zebranie rozproszonych treści na temat wychowania chrześcijańskiego oraz metody pastoralnej, która pozwoliła na wyprowadzenie podstawowych wniosków pastoralno-katechetycznych.
Responsible and wise education of children and youth and especially their introduction to life in accordance with the teachings of Jesus Christ inclines the Church to maintain and enrich Christian upbringing. The assumption that every human being is created by God, saved, sanctified and called upon to realize the talents that lie within her/him carries the necessity of upbringing a Christian person throughout life. There are two goals in a Christian upbringing: a human one - reaching personal maturity and maturity in faith, as well as the ultimate goal, which is to prepare a man for eternity. Upbringing the young generation taking place in the context of economic, political, socio-cultural, educational and religious challenges, on the one hand requires educational realism, on the other, the need for a responsible upbringing undertaken in all educational environments with special attention to religious upbringing at school. In the era of transformation of Polish school, including an ideological one, undertaking Christian upbringing is an important task. There is a danger that in pursuit of better exam results, the issue of upbringing will be pushed to the margin of school life. Concerns about realization of imposed educational, preventive and ideological priorities cause moving an upbringing to form classes, which are more related to the organization of classes than to personal development process. Christian education implemented within teaching religion in school is or rather can be a good counterbalance to these dangerous overemphasises. It is also necessary to emphasize the educational role of religion at school in the face of unfavourable voices against it. It is worth considering that the very presence of Religious Education is essential in a school environment because it brings back axiology and anthropological foundations to an upbringing process in the school. In that situation of a threat to the formation of young Christians it is necessary for the Church to undertake various actions that give children and young people opportunities for a religious involvement, wherein apart from a family and parish catechesis, it is Religious Education in school that can help a student discover the values of Christianity. The purpose of this doctoral dissertation is a critical analysis of selected educational materials for Religious Education in primary school created after 2010 in terms of the presentation and implementation of Christian upbringing. The choice of the year is related to the fact that a set of Polish catechetical documents were published at that time: “Podstawy programowej katechezy Kościoła katolickiego w Polsce” and “Program nauczania religii”, based on which several educational packages for Religious Education in school have been created, from which two series of disseminated teaching materials were selected: the series edited by Danuta Jackowiak and Jan Szpeta published by Wydawnictwo Świętego Wojciecha (a so-called Poznan series) and the series prepared under the editorship of Tadeusz Śmiech, Elżbieta Kondrak and Bogusław Nosek published by Wydawnictwo Jedność (a Kielce series). Making assumptions of pastoral theology and catechetics documents of the universal Church and the Catholic Church in Poland were used, with particular reference to catechetical documents, to derive the assumptions of Christian upbringing from the teaching of the Magisterium of the Church. There are also presented a current educational context and resulting challenges. Then, selected series of textbooks for Religious Education were critically analysed, juxtaposing with the guidelines of the Church in order to draw pastoral and catechetical conclusions. In addition to the above-mentioned sources, theological, philosophical, pedagogical and psychological literature of the subject was also used. Recognising the complexity of the modern educational context, a critical analysis of educational packages for Religious Education was undertaken in terms of the presentation and implementation of Christian upbringing at school. It is based on specific educational materials for Religious Education, which is why this dissertation analyses to what extent the ideal of Christian upbringing as an integral upbringing is implemented by them, whether and to what extent a RE teacher can find all elements of an integral upbringing in the prepared educational packages for Religious Education in school and implement them in educational processes. The starting point and the goal of a Christian upbringing is Jesus Christ who is also the ideal of upbringing because a pupil must be formed to His measure, hence the next questions about the implementation of the upbringing to a permanent relationship with Jesus Christ, until reaching holiness. In accordance with the questions posed, the first chapter of the dissertation presents the issue of the Christian upbringing in the face of various challenges of postmodernity, as well as presents the contemporary context of the upbringing and challenges arising from it. The Christian upbringing must be internally consistent, based on strong foundations of the truth about a human being, which is why the second chapter contains a critical analysis of educational materials for RE in terms of showing the truth about the human person, intellectual, emotional and volitional presentations of education, as well as the formation of the spiritual sphere. The Christian upbringing cannot remain only on the human level, but requires references to Jesus Christ, getting to know Him, strengthening contact, even to a communion with Him. Therefore, in the third chapter, a critical analysis of educational materials was made in terms of implementing on their basis an upbringing for personal contact with Jesus Christ, starting from learning the truths of faith, creating educational situations and their interpretation, through a prayer - liturgical and a socio-moral education, to the uniting with Jesus Christ. Religious Education in school should not only convey the basic truths of faith, but also undertake an upbringing covering all aspects of a general education and a pedagogy of faith. Life and faith, everyday life and liturgy, community and morality, love and responsibility in the everyday life of a Christian should permeate each other, which can awaken and strengthen the Christian upbringing undertaken in Religious Education in school. Achievement of the research purpose required the use of appropriate methods: a critical analysis of selected materials for Religious Education in the context of theological sources and literature on the subject; a method of synthesis that made it possible to collect dispersed content on the Christian upbringing and the pastoral method, which allowed to draw basic pastoral and catechetical conclusions.
Responsible and wise education of children and youth and especially their introduction to life in accordance with the teachings of Jesus Christ inclines the Church to maintain and enrich Christian upbringing. The assumption that every human being is created by God, saved, sanctified and called upon to realize the talents that lie within her/him carries the necessity of upbringing a Christian person throughout life. There are two goals in a Christian upbringing: a human one - reaching personal maturity and maturity in faith, as well as the ultimate goal, which is to prepare a man for eternity. Upbringing the young generation taking place in the context of economic, political, socio-cultural, educational and religious challenges, on the one hand requires educational realism, on the other, the need for a responsible upbringing undertaken in all educational environments with special attention to religious upbringing at school. In the era of transformation of Polish school, including an ideological one, undertaking Christian upbringing is an important task. There is a danger that in pursuit of better exam results, the issue of upbringing will be pushed to the margin of school life. Concerns about realization of imposed educational, preventive and ideological priorities cause moving an upbringing to form classes, which are more related to the organization of classes than to personal development process. Christian education implemented within teaching religion in school is or rather can be a good counterbalance to these dangerous overemphasises. It is also necessary to emphasize the educational role of religion at school in the face of unfavourable voices against it. It is worth considering that the very presence of Religious Education is essential in a school environment because it brings back axiology and anthropological foundations to an upbringing process in the school. In that situation of a threat to the formation of young Christians it is necessary for the Church to undertake various actions that give children and young people opportunities for a religious involvement, wherein apart from a family and parish catechesis, it is Religious Education in school that can help a student discover the values of Christianity. The purpose of this doctoral dissertation is a critical analysis of selected educational materials for Religious Education in primary school created after 2010 in terms of the presentation and implementation of Christian upbringing. The choice of the year is related to the fact that a set of Polish catechetical documents were published at that time: “Podstawy programowej katechezy Kościoła katolickiego w Polsce” and “Program nauczania religii”, based on which several educational packages for Religious Education in school have been created, from which two series of disseminated teaching materials were selected: the series edited by Danuta Jackowiak and Jan Szpeta published by Wydawnictwo Świętego Wojciecha (a so-called Poznan series) and the series prepared under the editorship of Tadeusz Śmiech, Elżbieta Kondrak and Bogusław Nosek published by Wydawnictwo Jedność (a Kielce series). Making assumptions of pastoral theology and catechetics documents of the universal Church and the Catholic Church in Poland were used, with particular reference to catechetical documents, to derive the assumptions of Christian upbringing from the teaching of the Magisterium of the Church. There are also presented a current educational context and resulting challenges. Then, selected series of textbooks for Religious Education were critically analysed, juxtaposing with the guidelines of the Church in order to draw pastoral and catechetical conclusions. In addition to the above-mentioned sources, theological, philosophical, pedagogical and psychological literature of the subject was also used. Recognising the complexity of the modern educational context, a critical analysis of educational packages for Religious Education was undertaken in terms of the presentation and implementation of Christian upbringing at school. It is based on specific educational materials for Religious Education, which is why this dissertation analyses to what extent the ideal of Christian upbringing as an integral upbringing is implemented by them, whether and to what extent a RE teacher can find all elements of an integral upbringing in the prepared educational packages for Religious Education in school and implement them in educational processes. The starting point and the goal of a Christian upbringing is Jesus Christ who is also the ideal of upbringing because a pupil must be formed to His measure, hence the next questions about the implementation of the upbringing to a permanent relationship with Jesus Christ, until reaching holiness. In accordance with the questions posed, the first chapter of the dissertation presents the issue of the Christian upbringing in the face of various challenges of postmodernity, as well as presents the contemporary context of the upbringing and challenges arising from it. The Christian upbringing must be internally consistent, based on strong foundations of the truth about a human being, which is why the second chapter contains a critical analysis of educational materials for RE in terms of showing the truth about the human person, intellectual, emotional and volitional presentations of education, as well as the formation of the spiritual sphere. The Christian upbringing cannot remain only on the human level, but requires references to Jesus Christ, getting to know Him, strengthening contact, even to a communion with Him. Therefore, in the third chapter, a critical analysis of educational materials was made in terms of implementing on their basis an upbringing for personal contact with Jesus Christ, starting from learning the truths of faith, creating educational situations and their interpretation, through a prayer - liturgical and a socio-moral education, to the uniting with Jesus Christ. Religious Education in school should not only convey the basic truths of faith, but also undertake an upbringing covering all aspects of a general education and a pedagogy of faith. Life and faith, everyday life and liturgy, community and morality, love and responsibility in the everyday life of a Christian should permeate each other, which can awaken and strengthen the Christian upbringing undertaken in Religious Education in school. Achievement of the research purpose required the use of appropriate methods: a critical analysis of selected materials for Religious Education in the context of theological sources and literature on the subject; a method of synthesis that made it possible to collect dispersed content on the Christian upbringing and the pastoral method, which allowed to draw basic pastoral and catechetical conclusions.
Opis
Praca doktorska napisana na seminarium z katechetyki pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Józefa Stali. Pracę recenzowali: prof. dr hab. Elżbieta Osewska, Akademia Nauk Stosowanych w Tarnowie, ks. prof. dr hab. Jan Przybyłowski, UKSW
Słowa kluczowe
wychowanie chrześcijańskie, wychowanie integralne, nauczanie religii w szkole, Christian upbringing, integral upbringing, Religious Education in school